Czy można być zbyt biednym aby nie upaść?

Czy jestem niewypłacalny?

W myśl art. 10 Ustawy Prawo Upadłościowe (dalej: p.u.) podstawową przesłanką ogłoszenia upadłości dłużnika jest powstanie stanu niewypłacalności. Niewypłacalność definiowana jest w dwóch ujęciach: płynnościowym i zadłużeniowym. W ujęciu pierwszym, dłużnika uznaje się za niewypłacalnego kiedy utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, przy czym zgodnie z art. 11 ust. 1a p.u. domniemywa się, że zdolność ta została przez dłużnika utracona jeśli opóźnienie w regulowaniu zobowiązań przekracza okres trzech miesięcy. Jak podkreśla się się w doktrynie i judykaturze, dla ogłoszenia upadłości nie ma znaczenia z jaką liczbą zobowiązań dłużnik zalega, jak również jaki jest rozmiar owych zobowiązań, ani nawet z jakich przyczyn dłużnik nie reguluje swoich zobowiązań. W drugim z wymienionych ujęć – ujęciu zadłużeniowym, zgodnie z art. 11 ust. 2 p.u. dłużnika uznaje się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość majątku a stan taki utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące.

Czy zatem spełniając kryterium niewypłacalności można nie móc upaść? Otóż można.

Cel postępowania upadłościowego

Należy pamiętać, że w myśl art. 2 p.u. postępowanie upadłościowe należy prowadzić tak, by roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą – dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane. Zatem celem postępowania upadłościowego jest przede wszystkim zaspokojenie wierzycieli. Jeśli zatem realizacja tego celu okaże się niemożliwa, Sąd uzna przeprowadzenie postępowania upadłościowego za niedopuszczalne i sprzeczne z przepisami ustawy, a w konsekwencji oddali wniosek o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 ust. 1 i 2 p.u., wskazującego jako negatywną przesłankę upadłości tzw. ubóstwo masy upadłości, tj. sytuację, w której majątek dłużnika wystarcza jedynie na pokrycie kosztów postpowania lub nie wystarcza nawet na to, oraz gdy majątek dłużnika obciążony jest hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym itp. w takim stopniu, że pozostały majątek nie wystarczy na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego.

Należy podkreślić, że pojęcie „majątku dłużnika” w świetle wspomnianego już celu w postaci zaspokojenia wierzycieli, należy interpretować wąsko. Pojęcie to ogranicza się bowiem jedynie do majątku, który można stosunkowo łatwo spieniężyć. Będą to zatem tylko aktywa, a nie wierzytelności i roszczenia (II CK 484/02) tym bardziej, że „należności nieściągnięte dotąd przez dłużnika są zwykle wątpliwe co do możności ich zrealizowania i mają jedynie charakter swego rodzaju ‘możliwości’ czy też nadziei na znalezienie się w majątku dłużnika (P. Zimmerman, „Prawo upadłościowe. Komentarz”, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2016r, s. 38).

Oddalając wniosek Sąd ustala – na podstawie art. 13 ust. 2a p.u. – czy materiał zgromadzony w sprawie daje podstawę do rozwiązania podmiotu wpisanego do Krajowego Rejestru Sądowego bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. Regulacja ta pozwala na wykorzystanie materiału dowodowego zgromadzonego przez sąd upadłościowy do określenia kondycji finansowej podmiotu. Warunkiem wykreślenia podmiotu z Rejestru jest w myśl art. 25a ust. 2 Ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (dalej: KRSU) stwierdzenie braku majątku zbywalnego oraz zaprzestanie prowadzenia działalności.

Na podstawie art. 25a ust. 1 KRSU sąd rejestrowy z urzędu wszczyna postępowanie o rozwiązanie podmiotu wpisanego do rejestru bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego m.in. gdy:
– oddalając wniosek o ogłoszenie upadłości lub umarzając postępowanie upadłościowe, sąd upadłościowy stwierdzi, że zgromadzony w sprawie materiał daje podstawę do rozwiązania bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego;
lub gdy:
– oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości lub umorzono postępowanie upadłościowe z tego powodu, że majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania;

Wszczęcie postępowania a wykreślenie podmiotu z Rejestru

Zaistnienie którejkolwiek z przesłanek wymienionych w art. 25a ust. 1 KRSU wystarcza do wszczęcia postępowania, jednak nie oznacza to, iż w rzeczywistości dojdzie do wykreślenia podmiotu z Rejestru. Zanim to nastąpi, sąd rejestrowy musi ustalić czy podmiot nie posiada zbywalnego majątku i faktycznie nie prowadzi działalności (art. 25a ust. 2 KRSU) oraz czy nie zachodzą inne istotne okoliczności przemawiające przeciwko rozwiązaniu danego podmiotu bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego (art. 5 d ust. 3 KRSU).

Ponieważ sąd upadłościowy oddalając wniosek o ogłoszenie upadłości zobowiązany jest do ustalenia czy materiał zgromadzony w sprawie daje podstawę do wykreślenia podmiotu z Rejestru, tj. czy podmiot posiada zbywalny majątek i czy faktycznie prowadzi działalność, rodzi się pytanie czy sąd rejestrowy będzie ponownie badał te okoliczności. Otóż okazuje się, że tak. Sąd rejestrowy związany jest bowiem ustaleniami sądu upadłościowego jedynie w kwestii wszczęcia postępowania. W tym celu, sąd rejestrowy zawiadomi dłużnika o wszczęciu postępowania i wezwie go do wykazania, że faktycznie prowadzi działalność i że posiada majątek. Dłużnik zostanie też zobowiązany do wskazania składników majątku w terminie 14 dni. Ponadto, sąd rejestrowy ogłosi o wszczęciu postępowania w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Na podstawie art. 25c KRSU sąd rejestrowy może też zwrócić się do organów podatkowych, organów prowadzących rejestry i ewidencje publiczne oraz innych organów administracji publicznej, jak również organizacji społecznych o udzielenie stosownych informacji. Może on też sprawdzić zapisy w księgach wieczystych.

Jeżeli po przeprowadzeniu wymienionych powyżej czynności sąd uzna, że dłużnik nie posiada zbywalnego majątku i faktycznie nie prowadzi działalności, wykreśli on ten podmiot z rejestru, a w przypadku gdy w rzeczywistości pozostanie nieustalony przez sąd majątek, na podstawie art. 25e ust. 1 KRSU przejdzie on z mocy prawa nieodpłatnie na rzecz Skarbu Państwa, przy czym przy spełnieniu przesłanek określonych w art. 25e ust. 2 i 3 KRSU wspólnicy, członkowie spółdzielni i inne osoby uprawnione do udziału w majątku likwidacyjnym mogą dochodzić swoich praw od Skarbu Państwa.

Pojęcie zbywalności

W tym miejscu warto zastanowić się nad przyjęte przez ustawodawcę pojęcie zbywalności. Jak podkreśla się w piśmiennictwie, nie ma znaczenia wartość posiadanego majątku, fakt jego wyłączenia spod egzekucji, czy też istnienie podmiotu zainteresowanego jego nabyciem. Nie ma też znaczenia czy dany składnik majątkowy miał zdolność wejścia do masy upadłościowej dłużnika, ani też fakt, że mógł on być zbyty jedynie dużo poniżej swojej wartości (R. Adamus „Finansowanie”, 2015, s. 41). Zatem nawet stwierdzenie istnienia wieloletniego samochodu zarejestrowanego na dłużnika czy nieruchomości obciążonej hipoteką (jeśli znacznie przekracza ona jej wartość) uniemożliwia wykreślenie podmiotu z rejestru.

Pojęcie faktycznego nieprowadzenia działalności z kolei nie ogranicza się do działalności gospodarczej czy statutowej. Nie ma tu też znaczenia czy stwierdzona aktywność podmiotu jest zgodna z przedmiotem działalności ujawnionych w KRS. Wystarczy sam fakt składania sprawozdań finansowych czy deklaracji podatkowych, o czym sąd rejestrowy może się dowiedzieć od organów podatkowych czy prowadzących stosowne rejestry.

Paulina Mielczarek
prawnik
kontakt@dgakancelaria.pl