Upadłość gospodarstwa rolnego – 03 lipca 2019 r.

Ogłoszenie upadłości osoby prowadzącej gospodarstwo rolne

Jak wynika z dotychczasowych doświadczeń, nie wszystkie postępowania restrukturyzacyjne kończą się pozytywnym finałem – zawarciem układu z wierzycielami i ich spłatą w terminach określonych w układzie przyjętym przez wierzycieli i zatwierdzonym przez sąd restrukturyzacyjny. Fiasko tych działań zmusza do rozważenia złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości osoby prowadzącej gospodarstwo rolne.

Kto i w jakim trybie może upaść?

Ustawa Prawo upadłościowe przewiduje odrębne tryby ogłoszenia dla przedsiębiorców i dla osób fizycznych – są to: upadłość na zasadach ogólnych i tzw. upadłość konsumencka.
W przypadku pierwszego trybu, przewidzianego dla przedsiębiorców, na mocy art. 6 pkt 5 PrUpad, ustawa dokonuje wyłączenia zdolności upadłościowej osoby fizycznej prowadzącej gospodarstwo rolne, która nie prowadzi innej działalności gospodarczej lub zawodowej. Zatem w stan upadłości może zostać postawiona osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, jednak mająca zdolność prawną, która prowadzi gospodarstwo rolne, jak również osoba fizyczna prowadząca gospodarstwo rolne, o ile zajmuje się również inną działalnością gospodarczą lub zawodową. Ponadto jeśli osoba fizyczna prowadząca gospodarstwo rolne i jednocześnie prowadząca działalność przemysłową lub handlową zostanie postawiona w stan upadłości jako przedsiębiorca, wówczas posiadane przez nią gospodarstwo rolne również wejdzie w skład masy upadłości.

Ponieważ większość polskich rolników to jednak osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej lub zawodowej, ogłoszenie upadłości na zasadach ogólnych nie będzie w ich przypadku możliwe. Na mocy art. 491 ust.1 PrUpad posiadają oni zdolność upadłościową jako konsumenci.

Z czym wiąże się upadłość konsumencka?

Korzyści z ogłoszenia upadłości konsumenckiej
Dla wielu osób upadłość konsumencka jawi się jako jedyna ucieczka od spirali zadłużenia. W przeciwieństwie do egzekucji prowadzonej przez komornika, zmierzającej li tylko do zaspokojenia wierzycieli, celem postępowania upadłościowego jest oddłużenie konsumenta (art. 2 ust. 1a PrUpad), co w skrajnym przypadku (braku jakiegokolwiek majątku po stronie upadłego) może doprowadzić do całkowitego umorzenia jego długów. Dodatkowym atutem jest niski koszt ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Wniosek o upadłość wymaga uiszczenia opłaty skarbowej w wysokości 30 zł, zaś pozostałe koszty pokrywane są tymczasowo ze środków Skarbu Państwa i w przypadku braku posiadania przez upadłego majątku zostają finalnie umorzone.

Nieuniknione konsekwencje ogłoszenia upadłości konsumenckiej

Przekształcenie się majątku upadłego w tzw. masę upadłości zarządzaną przez syndyka
Należy jednak pamiętać o konsekwencjach, jakie pociąga za sobą ogłoszenie upadłości. Jeżeli w złożonym wniosku dłużnik wykaże, że nie doprowadził do swojej niewypłacalności lub nie zwiększył istotnie jej stopnia umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa (art. 491 (4) ust. 2 PrUpad), to sąd wyda postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Jednak wraz z wydaniem owego postanowienia majątek upadłego stanie się tzw. masą upadłościową, którą zarządzał będzie syndyk. Składniki majątku zostaną docelowo spieniężone, a wierzyciele uzyskają częściowy lub całkowity zwrot przysługujących im wierzytelności. W skład masy upadłościowej wejdzie majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości, jak również nabyty w toku postępowania upadłościowego, tj. nieruchomości, ruchomości, wierzytelności i prawa majątkowe. Zgodnie z art. 63 PrUpad w skład masy upadłościowej nie wejdą składniki wyłączone spod egzekucji na podstawie art. 829 i nast. k.p.c., m.in. przedmioty i urządzenia domowe niezbędne dla dłużnika i jego domowników (z wyjątkiem zakupionych nie dla ich wartości użytkowych, a np. jako lokata oszczędności), narzędzia i przedmioty niezbędne do wykonywania pracy zarobkowej czy przedmioty niezbędne do nauki. Dodatkowo w przypadku rolników mamy do czynienia z dodatkowymi wyłączeniami wynikającymi z Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 lipca 2017 roku (Dz.U. z 2017 r. poz. 1385). Przedmiotowe Rozporządzenie wymienia takie składniki majątku, jak: stado podstawowe zwierząt gospodarskich, zwierzęta gospodarskie w drugiej połowie ciąży i w okresie odchowu potomstwa czy podstawowe maszyny, narzędzia i urządzenia rolnicze. Z kolei zgodnie z art. 31 ust 1 u.p.p.w.d. w skład masy upadłościowej nie wejdą świadczenia rodzinne, pielęgnacyjne czy alimentacyjne.

Powstanie rozdzielności majątkowej małżeńskiej z chwilą wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości jednego z małżonków.

Kolejną konsekwencją ogłoszenia upadłości konsumenckiej jednego z małżonków jest powstanie z dniem wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości jednego z nich rozdzielności majątkowej. Majątek wspólny małżonków wchodzi w skład masy upadłościowej, jednak małżonek upadłego może dochodzić należności z tytułu swojego udziału w majątku wspólnym.

Sytuacja dożywotników po sprzedaży nieruchomości rolnej

W przypadku osób prowadzących gospodarstwo rolne warto też wspomnieć o wpływie postępowania na sytuację dożywotników, gdyż większość nieruchomości rolnych w Polsce obciążona jest takim prawem. Przede wszystkim należy pamiętać, że prawa dożywotnika, czyli rodzica, który przekazał dziecku własność gospodarstwa rolnego w zamian za opiekę, obciążają nieruchomość, zatem są wiążące dla każdorazowego właściciela nieruchomości. W przypadku sprzedaży nieruchomości pozostają one w mocy, o ile przysługuje im pierwszeństwo przed wszystkimi hipotekami lub jeżeli nieruchomość nie jest hipotekami obciążona albo też jeżeli wartość praw dożywotnika znajduje pełne pokrycie w cenie nabycia.[1] Niestety, ustawodawca najwyraźniej przeoczył fakt, że uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia nie ograniczają się wyłącznie do renty wynikającej ze zmiany treści prawa dożywocia na dożywotnią rentę, ponieważ wszystkie przepisy Prawa Upadłościowego odnoszące się w sposób szczególny do dożywocia traktują wyłącznie o rencie z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę.[2] W myśl art. 144 ust 1 PrUpad po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka i przeciwko niemu, jednak w związku z wyłączeniem dokonanym ma mocy art. 144 ust 3 PrUpad wszelkie sprawy o roszczenia wynikające ze stosunku dożywocia, tj. spełnienie świadczeń ze stosunku dożywocia czy też zamiany treści dożywocia na dożywotnią rentę, mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka i przeciwko niemu. Z kolei sprawa o rentę z tytułu zamiany (już po zamianie) może być prowadzona bezpośrednio przeciwko upadłemu. Prawo Upadłościowe milczy w kwestii roszczeń przysługujących dożywotnikowi w stosunku do nabywcy nieruchomości przed zmianą treści prawa dożywocia na dożywotnią rentę, takich jak roszczenia pieniężne (art. 908 § 2 k.c.), jak również roszczenia majątkowe niepieniężne, które w myśl art. 91 ust 2 PrUpad zmieniają się z dniem ogłoszenia upadłości w zobowiązania pieniężne i z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił.

Ograniczenia w sprzedaży nieruchomości rolnej wynikające z ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego i ich wpływ na proces upadłości konsumenckiej

Warto też zwrócić uwagę na fakt, iż nieruchomość rolna (stanowiąca w większości przypadków podstawowy składnik masy upadłościowej) obarczona jest w kwestii sprzedaży szeregiem ograniczeń wprowadzonych na mocy ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. Szczęśliwie dla rolników rozważających upadłość konsumencką na mocy ustawy z dnia 26 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego oraz niektórych innych ustaw wymogi te zostały w znaczącym stopniu złagodzone. Do najważniejszych z punktu widzenia upadłości konsumenckiej rolnika zmian należy zaliczyć zwiększenie z 0,3 ha do 1 ha powierzchni nieruchomości rolnej, którą może nabyć osoba niebędącą rolnikiem indywidualnym. Kolejną zmianą jest wprowadzenie wyjątku od wymogu posiadania statusu rolnika indywidualnego (art. 2a ust. 1 u.k.u.r.) w przypadku zakupu nieruchomości rolnej w wyniku postępowania upadłościowego (art. 2a ust. 3 pkt 9 u.k.u.r.). Należy jednak pamiętać, że w takim przypadku prawo pierwokupu przedmiotowej nieruchomości rolnej przysługiwać będzie Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa. W związku z tym po zawarciu z syndykiem warunkowej umowy sprzedaży należy niezwłocznie powiadomić o tym fakcie KOWR, który w ciągu miesiąca od zawiadomienia o treści warunkowej umowy sprzedaży może wykonać prawo pierwokupu (art. 3 ust. 4 u.k.u.r.). W przypadku nieskorzystania przez KOWR z w/w prawa możliwe będzie zawarcie docelowej umowy przenoszącej własność. Mocą przedmiotowej ustawy skrócono z 10 do 5 lat również okres, przez który nabywca nieruchomości rolnej będzie musiał prowadzić gospodarstwo rolne, w skład którego weszła nabywana nieruchomość. Zmiany te zdecydowanie uatrakcyjnią nabywanie nieruchomości na drodze licytacji, a tym samym ułatwią syndykowi sprzedaż nieruchomości rolnej należącej do upadłego. W konsekwencji przyczynią się one do przyspieszenia procesu upadłości konsumenckiej.

Autorzy:

Paulina Mielczarek
Andrzej Głowacki

Publikacja artykułu: https://www.farmer.pl/prawo/przepisy-i-regulacje/upadlosc-gospodarstwa-rolnego,86955.html

WYKAZ SKRÓTÓW:

k.p.c. – Kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r. z późn. zm. (Dz.U. Nr 43, poz. 296)

PrUpad – Prawo upadłościowe z dnia 28 lutego 2003 r. z późn. zm. (Dz.U. Nr 60, poz. 535)

u.k.u.r. – Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego z dnia 11 kwietnia 2003 r. z późn. zm. (Dz.U. Nr 64, poz. 592)

u.p.p.w.d. – Ustawa o pomocy państwa w wychowaniu dzieci z 17 lutego 2016 r., (Dz.U. z 2016 r. poz. 195)

[1] Księżak Paweł (red.), Mikołajczyk Joanna (red.), Nieruchomości rolne w praktyce notarialnej, Opublikowano: WKP 2017
[2] Woźniak Zbigniew, Umowa o dożywocie w prawie polskim, Opublikowano: WKP 2017